Bayılma Nedir?

 

Bayılma beyin kan akımının geçici olarak azalması sonucu gelişen geçici şuur ve duruş kaybı olarak tanımlanır. Yani hastanın bayılma sırasında şuuru kaybolduğundan olup biteni hatırlayamaz ve duruş kaybı olduğundan düşer. Hasta düştüğü zaman yer çekimi ile beynin kanlanması düzelir ve bilinç yerine gelir. Yani düşmeye bağlı yaralanma ve buna ait problemler olmazsa bayılma sonrasında hasta tam olarak kendine gelir. 

Bayılmanın kendisi bir hastalık değildir. Altta yatan bir nedenin görünen yüzüdür. Bayılma, kalbe bağlı veya kalp dışı nedenlerden oluşabilir.

 

Sıklık

Her 4 kişiden birinde hayatı boyunca en az 1 kez bayılma olmaktadır. Bayılan hastalar, hastaneye yatan hastaların yüzde 6'sını, acil servise gelenlerin ise yüzde 3'ünü oluşturmaktadır.

Kalp Kaynaklı Bayılma Sebepleri 

1) Sinirsel Kaynaklı Bayılmalar: (yüzde 35-40)

a) Vazovagal (sinirsel) Nedenli Bayılmalar:

Zeminde yapısal kalp hastalığı yoktur. Ağrı, korku, stres, girişim, uzun süre ayakta kalma sonrası, bulantı- kusma, terleme vs. gibi tipik öncesinde şikâyetler mevcuttur. Bayılma vakalarının çoğunluğu vazovagal dediğimiz sinirsel nedenlidir.

Sinirsel nedenli bayılma direk kalbin kendisinde kaynaklanmaz. Bayılmanın en yaygın nedenidir. Büyük miktarda kan bacaklarda göllendiğinde meydana gelir. Bu durum kan basıncında düşmeye, beyine olan kan akımında eksikliğe ve bayılmaya yol açar. Sinirsel kaynaklı bayılmanın mekanizması ayakta dururken yerçekiminden dolayı kan basıncında düşmeye eğilim olur.

Bu durumda vücudumuz, kanın bacaklarda toplanmasını önlemek için alt tarafta kan damarlarını daraltır. Sinirsel kaynaklı bayılması olan hastalarda ise bu mekanizmada bir başarısızlık vardır. Buna yol açan nedenler içinde susuz kalma veya su kaybı, ilaçlar ve şeker hastalığı sayılabilir.

Vazovagal dediğimiz sinirsel nedenli bayılma, aşırı ağrı hissi, kalabalık ve sıcak bir alanda ayakta durma, kan görme, sıcak duş alma, idrar yaparken, dışkılama gibi bir takım uyarılarla aktive edilebilir. Bayılma öncesinde ani esneme, baş dönmesi, bulantı, terleme, kulak çınlaması, göz kararması gibi belirtiler görülebilir. Sık bayılma atakları geçiren hastalar, bayılmanın uyarıcı işaretlerini tanıyabilir ve yere uzanırlar, böylelikle bayılmayı atlatırlar.

Bu sayılan kalp dışı nedenler dışında, nörolojik hastalıklar (epilepsi –sara- nöbetleri gibi) ve düşük kan şekeri düzeyi bayılmaya sebep olabilir. Hiç kimse herhangi bir ani bilinç kaybını hafife almamalıdır. Bayılma veya "kendinden geçme" normal yaşlanma sürecinin bir parçası değildir. Hatta "direksiyon başında uyuma" yorgunluk olmayabilir ve anormal bir kalp ritmine işaret edebilir.

b) Hassas Karotis (Şahdamar) Sendromu :

Beyine kan götüren önemli bir damar olan ve boyunda bulunan şahdamarı (karotis damarı) 2’ye ayrıldığı yer basıya uğrarsa kalp hızında yavaşlama ve/veya kan basıncında düşme olur.

Bu çoğunlukla bir probleme neden olmaz fakat bazı hastalarda bu basıya cevap aşırı olabilir (şahdamar basısına bağlı aşırı hassasiyet) ve bunun sonunda ani bilinç kaybı olabilir. Hassas olan kişilerde başı yana çevirme, boyna sıkı takı takma veya boynu sıkan kıyafetler giyme nedeniyle bayılma oluşabilir.

c) Pozisyona Bağlı Bayılmalar:

Bazı insanlarda pozisyona bağlı sinirsel aktivitenin bayılmaya neden olmasıdır.

Dışkılama esnasında: Barsak hareketleri sırasında veya dışkılama sırasında meydana gelen bayılma nöbetleridir.

Histerik bayılma: Histeri, ani endişe, heyecan veya stres nedeniyle olan bayılmadır.

Öksürük sırasında bayılma: Öksürük atağını takiben ortaya çıkan ani bilinç kaybıdır. Boğaza bağlı bayılma ise kısa sürelidir ve boğazda gıcık ve öksürük sonrası olur.

İdrar yapma esnasında bayılma: İdrar yapma sırasında oluşan ani bilinç kaybıdır. Sıklıkla gece idrarını yapmak için uyanan erkeklerde görülür. Nedeni bilinmemektedir.

Yutkunma bayılması: Yutmaya eşlik eden bayılmadır. Kalp ve yemek borusu hastalıklarıyla ilişkili olabilir, ancak sağlıklı bireylerde de görülebilir.

2) Ayakta Durmaya Bağlı Tansiyon Düşmesi (Ortostatik Hipotansiyon) : (yüzde 5-10)

Ayağa kalkma esnasında kan basıncının düşük olmasıdır. En sık nedenlerden biri pozisyondaki ani değişiklik (uzun bir süre yatar durumda kalma ve arkasından aniden ayağa kalkma) ile kan basıncında önemli düşme oluşur.

Ayrıca nedenler arasında ilaç ve alkole bağlı, şeker hastalığı, kanama veya ishale bağlı vücudun susuz kalması durumları sayılabilir.

3) Yapısal Kalp Hastalığı Zemininde Bayılmalar: (yüzde 3-5)

a) Sol karıncık çıkış yolunun tıkanması;

Kalp kapak Bozuklukları: Kalp kapaklarında önemli darlık oluştuğunda kalpten beyine giden kan akımı engellenebilir. Bunlardan en sık görüleni sol kalpte karıncıklarda bulunan kapaktaki aort darlığı'dır. Daha seyrek olarak mitral darlığı veya mitral kapağın kalbin en sık görülen tümörü olan miksoma ile tıkanmasıdır. 

Hipertrofik kardiyomiyopati: Kalp kasındaki kas liflerinin anormal büyümesiyle karakterizedir. Bu anormal büyüme, çoğu vakada, sol ve sağ karıncıkları birbirinden ayıran kas yapısının kalınlaşması ve sertleşmesi ile sonuçlanır. Kasın sertliği nedeniyle karıncıklar düzgün olarak gevşeyemez. Hipertrofik kardiyomiyopatili hastalar, ritim bozuklukları veya kalpteki büyüyen kasların, kanın kalpten çıkışına engel oluşturması nedeniyle bayılabilirler.

b) Sağ karıncık çıkış yolunun tıkanması;

Kalp kapak bozuklukları: Kalp kapaklarında önemli darlık oluştuğunda kalpten beyine giden kan akımı engellenebilir. Bunlardan nadir görülen sağ kalpte karıncıklarda bulunan kapaktaki pulmoner kapağın darlığı'dır.

c) Pulmoner embolizm (Akciğer atardamarı pıhtı tıkanması): 

Akciğer kan damarlarının çoğunlukla kan pıhtısı tarafından tıkanmasıyla oluşur. Tıkanmaya neden olan pıhtı, çoğunlukla bacak toplardamarlarından gelir.

d) Kalp Damar Hastalıkları: 

 

Kalp krizi esnasında kalbi besleyen atardamarların tıkanması nedeniyle meydana gelen kalp yavaşlaması veya ölümcül kalp hızlanması sonucu bayılma neden olabilir.

e) Kalp Yetmezliği: 

Kalp damar hastalığına ve kalp kası iltihabına bağlı kalp yetmezliği vakalarında kalbin pompa fonksiyonunda bozukluk veya ölümcül ritim bozukluğu nedeniyle bayılma gözlenebilir.

4) Ritim Bozuklukları: (yüzde 10)

 

Kalbin çalışmasında düzensizlik, yavaş çalışma veya hızlı çalışma olabilir. Bayılmanın kalbe bağlı önde gelen nedenidir. Bayılma ile birlikte görülen ritim bozuklukları, karıncıklardan kaynaklan çok hızlı ölümcül ritim bozuklukları veya kulakçıklarda oluşan basit kalp atışlarının hızlanması olabilir.

Kalp yavaşlaması da yaşlanma ile veya kalp krizi esnasında bayılma ile karşımıza gelebilir. Yapısal kalp hastalığı (örn: kalp büyümesi veya kalp yetmezliği) sebebiyle ortaya çıkan anormal kalp ritimleri nedeniyle de bayılma oluşabilir.

a) Taşikardiler (Nabız artışı ile giden ritim bozuklukları): 

VT, Polimorfik VT (uzun QT sendromu dahil), SVT (nadir)

b) Bradikardiler (Nabız azalması ile giden ritim bozuklukları): 

Hasta sinüs sendromu, AV bloklar

Kalp bloğu: Kalbin elektriksel sisteminde veya iletiminde problemlere bağlı olarak değişen derecelerde kalp hızında yavaşlamalar sonucu bayılmalar meydana gelebilir.

5) İlaçlar: 

Bazı kalp ilaçları, kan basıncında aşırı düşmeye neden olarak bayılmaya neden olabilirler. Bu yüzden eğer yeni bir ilaç kullanılmaya başlandıktan sonra bayılma meydana geldiyse, hasta doktorunu hemen uyarmalıdır.

Kalp Dışı Bayılma Sebepleri

Nörolojik (epilepsi (sara), nöbetler, inme), kan şeker düşmesi, psikolojik (yalancı bayılma), travma gibi sebepler sayılabilir.

Tanısal İşlemler

Hastada eksiksiz alınan tıbbi hikaye tanısal değerlendirme için çok önemlidir, yalnız başına 45 hastada tanıya götürür. Önceden bilinen kalp hastalığı varlığı, ailede ani ölüm öyküsü, doğumsal kalp hastalığı öyküsü, nörolojik hastalık öyküsü (parkinson, epilepsi), metabolik hastalıklar (özellikle şeker hastalığı), ilaçlar (antihipertansif, antianjinal, antidepresan, antiaritmik ilaçlar), ilk atak olup olmadığı ve sıklık sorgulanmalıdır.

İyi huylu bayılma sebepleri tek atak halinde ya da uzun yıllar içinde birden fazladır. Kısa zamanda çok sayıda bayılma hikâyesi altta ciddi bir hastalığı gösterebilir.

Kalp Kökenli Bayılmayı Düşündüren Özellikler:

Yapısal kalp hastalığı varlığı, egzersiz sırasında ya da yatarken gelişen bayılma, bayılmanın çarpıntı şikayetini takiben gelişmesi, ailede ani ölüm öyküsü kalp kökenli bayılmayı düşündüren bulgulardır. Kalp kökenli bayılmadan önce bulantı-kusma, karın ağrısı, üşüme, terleme, göğüs ağrısı, göz kararması, baş dönmesi ve çarpıntı gözlenebilir.

Bilinç kaybı esnasında kasılmalar kısadır (<15 sn) ve bilinç kaybından sonra başlar. Bayılma sonrası kısa süreli uyku hali görülebilir.

Nörolojik Kökenli Bayılmayı düşündüren özellikler:

Nöbet öncesi aura dönemi (tuhaf koku), nöbet sırasında kasılmaların uzun sürmesi ve bilinç kaybından önce başlaması değerlidir. Nöbet sonrası uzamış uyku hali ve kas ağrıları gözlenir.

Psikiyatri hastalarında:

Gerçek bayılma (ilaçlara veya çok nefes alıp vermeye bağlı) veya yalancı bayılma (konversiyon, panik atak) görülebilir. Özellikleri kalabalık yerlerde olur, bilinç kaybı olmaz, dikkat çekici hareketler ve sesler mevcuttur, yaralanma olmaz ve kendini koruyarak düşer

Tanısal Testler

Elektrokardiyografi:

Özellikle kalp kökenli bayılma sebepleri açısından ayrıntılı olarak değerlendirilmesi gereklidir. EKG ile daha önceki yada mevcut bir kalp krizi tanısı konulabilir. Ritim bozukluklarından taşikardiler, bradikardiler, AV bloklar ile tanı konulabilir.

Holter EKG (24 saatlik EKG izlemi):

Klinik ve ekg ile aritmik nedenli bayılma düşünülen ve sık bayılma atağı olan hastalarda holter EKG önerilir. Sadece yüzde 5 olguda şikayet-aritmi birlikteliği saptanabilir. Şikâyet sık değilse tanısal değeri düşüktür. (yüzde 1) Şikayet varlığında normal ritim saptanmışsa aritmi dışlamakta çok değerlidir.

External Loop Recorder (1 haftalık uzun EKG izlemi):

Klinik ve EKG bulgularının aritmi nedeni ile bayılmayı düşündürdüğü, şikayetler arası 4 haftadan az olan hastalarda uygulanması önerilir. 4-18 dakikalık kaydı depolar. Depolanan EKG kaydı bilgisayara indirilerek analiz edilir.

Implante Loop Recorder (1 yıla kadar uzun EKG izlemi):

Aritmik bir nedene bağlı geliştiği düşünülen nadir tekrarlayan bayılma ataklarında uygulanması önerilir. Farklı olarak sol göğüs duvarında ciltaltı dokuya küçük bir operasyonla yerleştirilir. Batarya ömrü 18–24 ay şeklinde gözlenmiştir.

Ekokardiyografi:

Bu test, kalp yapısını ve fonksiyonlarını değerlendirmek için kullanılır. Kalp kapak hastalıkları, kalp büyümesi, kalp kası kalınlaşması gibi hastanın bayılmasına yol açabilecek altta yatan nedenleri ortaya çıkarabilir.

Eğik masa testi (tilt table test):

Kan damarlarında genişleme sonucu kan basıncında ani düşme olması ve buna bağlı gelişen bayılmaları ayırt etmek için değerli bir testtir. Eğik masa testi, eğim verilebilen bir masa üzerinde gerçekleştirilir. Hasta masaya yatırılır, takiben masa dik konuma getirilir. Aşırı kan basıncı düşmesi ve/veya nabız düşmesi anormal cevabı gösterir.

Elektrofizyolojik çalışma (EPS):

İnce tüp şeklindeki kateterlerin toplardamara yerleştirilip ve kalbe yönlendirildiği, böylelikle kalbin elektriksel aktivitesinin incelendiği bir işlemdir. Bu incelemeler, özellikle hızlı veya yavaş kalp ritimlerinin teşhisinde yararlıdır.

Tedavi

Bayılma tedavisi; hastanın yaşına, olay sırasındaki şikâyetlere ve altta yatan nedene göre değişmektedir. Birçok vakada, bayılma bir defalık bir olaydır ve altta neden saptanamaz. Ancak altta yatan neden kalp damar hastalıklarına veya diğer başka hastalıklarla bağlantılı ise bu nedenler tedavi edilir.

Bayılmanın en sık sebebi olan sinirsel kökenli (vazovagal) bayılmada, hasta bayılmaya neden olan olayları biliyorsa bunlardan uzak durmalıdır. Uyarıcı şikâyetlerin tanıtılması ve atağı sonlandırabilecek manevraların tarifi önemlidir.

Özellikle hastalara sıvı ve tuz alımının artırılması önerilir. Damar tonusunu artırılması açısından egzersiz ve tetikleyici mekanizmalardan kaçınılması önerilir. Dirençli vakalar, ilaçla tedavi edilebilir. Bunlar, kan damarlarını daraltan ve/veya kan hacmini artıran ilaçları içerir. Tedavide beta-blokerler ve bazı antidepresan ilaçlar da kullanılabilir.

Bayılma geçiren hastalar ne yapmalıdır?

Bayılma ile birlikte aşağıdakilerin varlığında hasta acil olarak doktor tarafından değerlendirilmelidir:

Öncesinde belirti olmadan ani bayılma

Kalp hastalığı öyküsü varlığı

Ailede ani ölüm hikâyesi varlığı

Göğüs ağrısıyla birlikte bayılma

Epilepsi nöbeti

Kuvvet kaybı (veya azalması) veya konuşma problemi ile birlikte bayılma

Bayılma ile birlikte aşağıdakilerin varlığında en kısa zamanda kalp uzmanına danışılmalıdır:

Genç hasta, kalp hastalığı öyküsü yok ise,

Atak öncesi uyku, sıcaklık hissi ve bulantı olması

İdrar ve dışkılama ile birlikte bayılma

Aşırı yorgunluk, uzun süre ayakta durma, ağrı veya kan görmeyle bayılma